|
SŁOWA KLUCZOWE
uniwersytet, misja, globalizacja, rynek edukacyjny, racjonalność, przymus racjonalności, instrumentalizacja
KEYWORDS
university, mission, globalisation, educational market, rationality, rationality constraint, instrumental values
|
|
STRESZCZENIE
Uniwersytet ma dualną naturę: z jednej strony jest wspólnotą uczonych działających w imię tych samych wartości oraz przestrzegających tych samych zasad metodologicznych. Uniwersytet w tym wymiarze istnieje „po coś” – żeby odkrywać prawdę i przekazywać ją innym. Z drugiej strony jest organizacją, która do swojego funkcjonowania potrzebuje zasobów i podlega zewnętrznym uwarunkowaniom. Nieuchronne napięcie między misją a „ziemskimi” potrzebami organizacji i ryzyko wywierania na nią presji sprawiają, że w centrum idei uniwersytetu zawsze leżała autonomia. Uniwersytety zawsze podlegały różnego rodzaju naciskom. Dzisiaj jednak są poddawane nie tylko wyjątkowo silnej, ale i specyficznej presji na racjonalizację działania zgodnie z uniwersalnymi metrykami „produktywności” i „jakości”. Od osiągniętych wskaźników zależy dopływ różnego rodzaju zasobów: wysoko notowanych pracowników, studentów, środków finansowych. W tej sytuacji naturalne jest przeniesienie uwagi z misji na cele związane z poprawą wskaźników: nazywam ten rodzaj presji przymusem racjonalności. Prowadzi on do instrumentalizacji misji uniwersytetu i osłabiania jego autonomii, w dodatku mocą własnych wyborów i działań samego środowiska akademickiego: świat zewnętrzny ustawia jedynie „macierz wypłat”.
ABSTRACT
University is of a dual nature. On the one hand, it is a corporation of people (scientists) sharing common values and respecting common metho dology of examining and reasoning. In this respect, University exists “for a purpose”, which is discovering the truth and passing it to others. On the other hand, it is an organisation that needs resources to exist and function; being linked to the external world makes university vulnerable to heterogeneous influences. The immanent tension between mission and mundane organisational needs puts autonomy at the centre of the university idea; the pressures on universities were quite common throughout history. However, the contemporary pressure is not only exceptionally strong, but also specific: I call it a “rationality constraint”, i.e. forcing universities to improve performance measured by the universal “productivity metrics”. The level of performance indicators influences the inflow of various resources – good scientists with high achievements, students, money, etc.; rescheduling attention from the mission to “performance indicators” is thus perfectly rational. The tendency to focus on effectiveness results in making the university mission instrumental against organisational goals and in weakening its autonomy. Moreover, it is Academia itself that stands behind this tendency: the external world does not force it upon us, it only establishes the payoff matrix.
|
LITERATURA / REFERENCES
- Altbach, Ph.G., Reisberg, L., Rumbley, L.E. (2009). Trends in Global Higher Education: Tracking an Academic Revolution. A Report Prepared for the UNESCO 2009 World Conference on Higher Education, https://www.cep.edu.rs/public/Altbach,_Reisberg,_Rumbley_Tracking_an_Academic_Revolution,_UNESCO_2009.pdf (dostęp: 6.06.2020).
- Antonowicz, D. (2003). Przyszłość uniwersytetu, jego kształtu, funkcji i wzorów działania. Nauka i Szkolnictwo Wyższe, 1 (21), 63–72.
- Arcimaviciene, L. (2015). EU universities’ mission statements: What is popularized by metaphors. SAGE Open, April–June, 1–12.
- Axer, J. (2010). Autonomia uniwersytetu i innowacyjność. Nauka, 2, 7–10.
- Boulton, G., Lucas, C. (2008). What Are Universities For? Leuven: LERU.
- Bourdieu, P. (1984). Specyfika dziedziny naukowej i społeczne warunki rozwoju wiedzy. W: E. Mokrzycki (red.), Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, t. 2 (s. 87–136). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Brzeziński, J. (2006). Erozja norm akademickich. Próba diagnozy. Teksty Drugie, 1–2, 9–39.
- Czapliński, P., Gadacz, T., Gaciarz, B., Giza, A. (2018). Uniwersytet-idea jako fundament ekonomii wartości, https://www.researchgate.net/publication/331261675_Uniwersytet-Idea_jako_fundament_ekonomii_wartosci (dostęp: 27.08.2020).
- De Witte, K., Lopez-Torres, L. (2017). Efficiency in education: a review of literature and a way forward. Journal of the Operational Research Society, 68 (4), 339–363.
- Dudek, J. (2017). The ethos of the university and a global problem with its identity. Studies in Global Ethics and Global Education, 7, 24–42.
- Giza, A. (2016). Kultura i samowiedza społeczna. Kultura i Rozwój, 1, 11–33.
- Hazelkorn, E. (2015). Rankings and the Reshaping of Higher Education: The Battle for World-Class Excellence. London: Palgrave Macmillan.
- Hertig, H.P. (2016). Universities, Rankings and the Dynamics of Global Higher Education: Perspectives from Asia, Europe and North America. London: Palgrave Macmillan.
- Hudson, J.H., Mansfield, I. (2020). Universities at the Crossroads. How Higher Education Leadership Must Act to Regain the Trust of their Staff, their Communities and the Whole Nation, https://policyexchange.org.uk/wp-content/uploads/Universities-at-the-Crossroads.pdf (dostęp: 27.08.2020).
- Kerr, C. (1963). The Uses of the University. Cambridge, MA: Harvard University Press.
- Kołakowski, L. (1994). Po co uniwersytet? Gazeta Wyborcza, 61, 10.
- Kotarbiński, T. (1965). Traktat o dobrej robocie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Krimsky, Sh. (2006). Nauka skorumpowana? O nieczystych związkach nauki i biznesu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Kwiek, M. (2016). Uniwersytet w dobie przemian: instytucje i kadra akademicka w warunkach rosnącej konkurencji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Murphy, P. (2015). Universities and Innovation Economies: The Creative Wasteland of Post-Industrial Society. Farnham – Burlington, VT: Ashgate Publishing.
- Musil, R. (2015). Niepokoje wychowanka Torlessa. Poznań: Zysk i S-ka.
- Newman, J.H. (1990). Idea uniwersytetu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- Niesiołowski-Spanò, Ł. (2012). Tekst Łukasza Niesiołowskiego o społecznej roli uniwersytetu, http://obywatelenauki.pl/2012/12/tekst-lukasza-niesiolowskiego-o-spolecznej-roli-uniwersytetu/
(dostęp: 27.08.2020).
- OECD (2008). Tertiary Education for the Knowledge Society, t. I. Paris: OECD Publishing.
- Ortega y Gasset, J. (2002). Bunt mas (tłum. P. Niklewicz). Warszawa: Muza.
- Reading, B. (1997). University in Ruins. Cambridge, MA: Harvard University Press.
- Salerno, C. (2007). A Service Enterprise: The Market Vision, https://www.researchgate.net/publication/227263318_A_Service_Enterprise_The_Market_Vision (dostęp: 20.09.2019).
- Salmi, J. (red.) (2002). Constructing Knowledge Societies: New Challenges for Tertiary Education. Washington, DC: World Bank.
- Szczepański, J. (1993). Granice reform szkolnictwa wyższego. Nauka i Szkolnictwo Wyższe, 2, 5–10.
- Sztompka, P., Matuszek, K. (red.) (2015). Idea uniwersytetu. Reaktywacja. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Twardowski, K. (1933). O dostojeństwie uniwersytetu. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Poznańskiego.
- Wasilewski, D. (2017). Uniwersytet opuszcza wieżę z kości słoniowej. Dyskusja wokół komercjalizacji badań naukowych w Polsce. Niepublikowana praca doktorska obroniona w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, napisana pod opieką Ireneusza Krzemińskiego.
- Wittrock, B. (2014). Nowoczesny uniwersytet w perspektywie historycznej – rozważania o trzech transformacjach. Nauka, 2, 7–18.
|