ODSŁONIĆ NOWE POLA KULTURY: PROJEKT ETNOGRAFII TWÓRCZEJ I OTWIERAJĄCEJ
Unveiling New Fields of Culture: The Creative and Opening Ethnography Project

do pobrania/download

Dorota Ogrodzka

Instytut Kultury Polskiej, Uniwersytet Warszawski
ul. Krakowskie Przedmieście 26/28
00-927 Warszawa
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Tomasz Rakowski

Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Uniwersytet Warszawski
ul. Żurawia 4
00-503 Warszawa
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Ewa Rossal

Muzeum Etnograficzne w Krakowie
ul. Krakowska 46
31-066 Kraków
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego
ul. Gołębia 9
31-007 Kraków
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. 

doi: 10.7366/KIR.2017.3.4.06

SŁOWA KLUCZOWE

etnografia, sztuka, eksperyment, współpraca, pułapka, performans

KEYWORDS

ethnography, art, experiment, collaboration, trap, performance

STRESZCZENIE

W tekście zostały zaprezentowane metody uchwytywania procesu powstawania treści kultury w społecznościach lokalnych i peryferyjnych oraz ujawniania go w projektach realizowanych przez animatorów kultury, artystów i antropologicznie zorientowanych badaczy społecznych. Wypracowana metodologia dla takiego typu badania łączy sfery antropologii i jej „gęstego uczestnictwa” z jednoczesnym działaniem twórczym, artystycznym, wydobywającym lokalne potencjały kulturotwórcze. Wskazane i opisane zostały przykłady projektów i realizacji łączących w sobie sztukę i etnografię na różnych poziomach – od narzędzi, poprzez sposób działania, aż do konstruowania teoretycznego pola. Przedstawione działania o charakterze teatralnym lub/i performatywnym podejmowane wspólnie ze społecznościami, mieszkańcami danego terenu, przedstawicielami grup zawodowych, etnicznych, społecznych, które dają szansę na przyglądanie się charakterystycznym dla tych grup praktykom, wartościom, układom. Przybliżona została również idea konceptualizmu etnograficznego we współczesnej antropologii, rozumianego jako generator nowych sytuacji etnograficznych, a także metody artystyczno-etnograficzne, które oferują nowe, unikatowe formy opisu rzeczywistości społecznej.

ABSTRACT

The text presents methods of capturing the process of creating cultural contents in local and peripheral communities and displaying it in projects implemented by cultural animators, artists, and anthropologicallyoriented social researchers. The methodology developed for this type of research combines the spheres of anthropology and its ‘dense participation’ with simultaneous creative and artistic activity, bringing out the local cultureforming potential. Examples of projects and realizations combining art and ethnography at different levels – from tools through the way they work to the construction of a theoretical field – are listed and described. The text reviews theatrical and/or performative activities undertaken together with communities, local residents, representatives of professional, ethnic and social groups, which offer an opportunity to observe the practices, values and routines characteristic of these groups. The idea of ethnographic conceptualism in contemporary anthropology, understood as a generator of new ethnographic situations, is also discussed, as well as artistic and ethnographic methods which offer new, unique forms of describing social reality.

LITERATURA / REFERENCES

  1. Alexander, K.B. (2009). Etnografia performatywna. Odgrywanie i pobudzanie kultury (tłum. Ł. Marciniak). W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  2. Bishop, C. (2015a). Sztuczne piekła. Sztuka partycypacyjna i polityka widowni (tłum. J. Staniszewski) (s. 41–58). Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana.
  3. Bishop, C. (2015b). Inferni artifficiali, La politica della spettatorialita nell’arte partecipativa. Novara: Luca Sossella Editore.
  4. Bourriaud, N. (2012). Estetyka relacyjna (tłum. Ł. Białkowski). Kraków: MOCAK. Burek, A. (2014). Odmęty (re)wirów. W: M. Ryczkowska (red.), Katalog Pracowni Sztuki Zaangażowanej Społecznie „Rewiry” prezentujący wydarzenia z lat 2013 i 2014 (s. 18). Lublin: Centrum Kultury w Lublinie.
  5. Carr, W. (2010). Filozofia, metodologia i badania w działaniu. W: H. Červinkowá, B.D. Gołębniak (red.), Badania w działaniu. Pedagogika i antropologia zaangażowane. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
  6. Czerwony dywanik… (2014a). „Czerwony dywanik” na Dzierżawnej. http://www.dziennikwschodni.pl/co-gdzie-kiedy/inne/czerwony-dywanik-na-dzierzawnej,n,140829600.html (dostęp: 29.08.2015).
  7. Czerwony dywanik… (2014b). „Czerwony dywanik” – nietypowa instalacja na ul. Dzierżawnej. http://www.lublin112.pl/czerwony-dywanik-nietypowa-instalacja-ul-dzierzawnej (dostęp: 29.08.2015).
  8. Drożyńska, M. (2014). Dywanik. http://monika.drozynska.pl/projekty/15/15/czerwony-dywanik (dostęp: 29.08.2015).
  9. Estalella, A., Sánches Criado, T. (2018). Introduction. Experimental collaborations. W: A. Es talella, T. Sánches Criado (red.), Experimental Collaborations. Ethnography Through Fieldwork Devices. London–New York: Berghahn Books.
  10. Fischer-Lichte, E. (1998). Estetyka performatywności (tłum. M. Borowski, M. Sugiera). Kraków: Księgarnia Akademicka.
  11. Gatt, C., Ingold, T. (2013). From description to correspondence. Anthropology in real time. W: W. Gunn, T. Otto, R.C. Smith (red.), Design Anthropology: Theory and Practice. London: Bloomsbury.
  12. Gell, A. (1996). Vogel’s net. Traps as artworks and artworks as traps. Journal of Material Culture, 1, 15–38.
  13. Gillick, L. (2012). Katalog wystawy Renovation filter: Recent, Past and Near Future, Bristol, 2000. Cyt. za: N. Bourriard, Estetyka relacyjna (tłum. Ł. Białkowski). Kraków: MOCAK.
  14. Goffman, E. (2000). Człowiek w teatrze życia codziennego (tłum. H. i P. Śpiewak). Warszawa: Wydawnictwo KR.
  15. Henare, A., Holbraad, M., Wastell, S. (red.) (2007). Thinking Through Things: Theorising Artifacts Ethnographically. London: Routledge.
  16. Holbraad, M. (2016). Three ontological turn-ons. https://www.youtube.com/watch?v=c-SQBe-V7Jw (dostęp: 29.09.2016).
  17. Holbraad, M., Pedersen, M.A. (2017). The Ontological Turn. An Anthropological Exposition. Cambridge: Cambridge University Press.
  18. Holmes, D., Marcus, G. (2008). Collaboration today and the re-imagination of the classic fieldwork encounter. Collaborative Anthropologies, 1.
  19. Ingold, T. (2000). Perception of the Environment. Essays on Livelihood, Dwelling and Skill, London: Routledge.
  20. Ingold, T. (2013). Making: Anthropology, Archaeology, Art, and Architecture. London: Routledge.
  21. Ingold, T. (2014). „Człowieczyć” to czasownik (tłum. E. Klekot). W: M. Buchowski, A. Bentkowski (red.), Colloquia Anthropologica. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje.
  22. Kosuth, J. (2006). Artist as anthropologist (extracts)[1975]. W: S. Johnstone (red.), The Everyday, Documents of Contemporary Art. Cambridge: MIT Press.
  23. Lewin, K. (2010). Badanie w działaniu a problemy mniejszości. W: H. Červinkowá, B.D. Gołębniak (red.), Badania w działaniu. Pedagogika i antropologia zaangażowane. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
  24. Marcus, G. (1995). Ethnography in/of the Word System: The Emergence of Multi-Sited Ethnography. Annual Review of Anthropology, 24, 95–117.
  25. Marcus G. (2003). Użyteczność kategorii uczestnictwa w zmieniających się kontekstach antropologicznych badań terenowych (tłum. J. Jaxa-Rożen). W: M. Brocki, D. Wolska (red.), Clifford Geertz. Lokalna lektura. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  26. Marrero-Guillamon, I. (2018). Making fieldwork public: repurposing ethnography as a hosting platformin Hackney Wick, London. W: A. Estalella, T. Sánches Criado (red.), Experimental Collaborations. Ethnography Through Fieldwork Devices. London–New York: Berghahn Books.
  27. Mouffe, Ch. (2015). Agonistyczne przestrzenie publiczne i polityka demokratyczna, http://recyklingidei.pl/mouffe-agonistyczne-przestrzenie-publiczne-polityka-demokratyczna, Recycling idei, 19.05.2005 (dostęp: 5.05.2017).
  28. Ogrodzka, D. (2016). Returning bride. Polish Theatre Journal, 2.
  29. Pietrasiewicz, S. (2012). Wstęp. W: S. Hejno (red.), Katalog Pracowni Sztuki Zaangażowanej Społecznie „Rewiry” (s. 7). Lublin: Studio Format.
  30. Prus, J. (2014). Skup Łez. W: Katalog z lat 2013–2014. Pracownia Sztuki Zaangażowanej Społecznie „Rewiry”. Lublin: Studio Format.
  31. Rakowski, T. (2013a). Etnografia/animacja/sztuka. Obrona metodologiczna. Stan Rzeczy, 4, 38–63.
  32. Rakowski T. (red.) (2013b). Etnografia/ animacja/ sztuka. Nierozpoznane wymiary rozwoju kulturowego. Warszawa: Wydawnictwo Narodowe Centrum Kultury.
  33. Rakowski, T. (2014). Społeczna droga donikąd. Skup Łez jako zbiór „pytań właściwych”. W: Katalog z lat 2013–2014. Pracownia Sztuki Zaangażowanej Społecznie „Rewiry”, Lublin.
  34. Reason, P., Torbet, W. (2010). Zwrot działaniowy. Ku transformacyjnej nauce społecznej. W: H. Červinkowá, B.D. Gołębniak (red.), Badania w działaniu. Pedagogika i antropologia zaangażowane. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
  35. Sansi, R. (2013). Anthropology, Art and the Gift. Oxford: Bloomsbury Academic.
  36. Schneider, A., Wright, C. (2007). The Challenge of Practice. W: A. Schneider, C. Wright (red.), Contemporary Art and Anthropology. Oxford: Berg.
  37. Ssorin-Chaikov, N. (2013). Ethnographic conceptualism. An introduction. Laborato rium, 5(2), 5–18.
  38. Szymański, W., Ujma, M. (2016). Tekst do katalogu wystawy „Pany chłopy chłopy pany”, 24/06-11/09/2016, Nowy Sącz: Sądecki Park Etnograficzny, BWA Sokół.
  39. Turkle, S. (2011). Inner History. W: S. Turkle (red.), The Inner History of Devices. Cambridge, MA: MIT Press.
  40. Turner, V. (2005). Od rytuału do teatru: powaga zabawy (tłum. M. i J. Dziekanowie). Warszawa: Wydawnictwo Volumen.
  41. Verzotti, G. (2004). Ultime tendenze degli anni ’90. W: F. Poli (red.), Arte contemporanea. Le ricerche internazionali dalla fine degli anni 50 a oggi. Milano: Eleata.
  42. Wójcik, J. (2018). Niedzielne popołudnie. Sopot: Państwowa Galeria Sztuki w Sopocie. Wright, C., Schneider, A. (2006). The challenge of practice. W: C. Wright, A. Schneider (red.), Contemporary Art and Anthropology. Oxford: Berg.
  43. Żmijewski, A. (2007). Stosowane sztuki społeczne. Krytyka Polityczna, 11–12.

SUGEROWANE CYTOWANIE / SUGGESTED CITATION

Ogrodzka D., Rakowski T., Rossal E. (2017), Odsłonić nowe pola kultury: projekt etnografii twórczej i otwierającej, Kultura i Rozwój, nr 3 (4), s. 89-112.